Lala Mustafa Paşa
| Lala Mustafa Paşa | |
|---|---|
| |
| Osmanlı Sadrazamı | |
| Görev süresi 28 Nisan 1580 - 7 Ağustos 1580 | |
| Hükümdar | III. Murad |
| Yerine geldiği | Semiz Ahmed Paşa |
| Yerine gelen | Koca Sinan Paşa |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | y. 1500 Sokolovići, Bosna Sancağı |
| Ölüm | 7 Ağustos 1580 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Defin yeri | Eyüpsultan Mezarlığı, İstanbul |
Lala Mustafa Paşa (Lala Kara Mustafa Paşa; y. 1500 – 7 Ağustos 1580), III. Murad saltanatında 28 Nisan 1580 ile 7 Ağustos 1580 tarihleri arasında üç ay dokuz gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.
İlk büyük başarısını 1570 yılındaki Kıbrıs serdarlığı sırasında gösterdiğinden "Kıbrıs Fatihi" olarak anılır. 1578'de başlattığı "İran Seferi" serdarlığında gösterdiği başarılar nedeniyle de Şirvan ve Gürcistan fâtihi olarak bilinir. "Lala" unvanı, şehzadeliğinde II. Selim'e lalalık etmiş olmasından kaynaklanır.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Lala Mustafa Paşa, 1500'lerde, Sokollu Mehmed Paşa gibi Boşnak bir ailenin oğlu olarak doğdu. Ağabeyi Deli Hüsrev Paşa'nın desteğiyle I. Selim devrinde saraya girdi.[1] Berber olarak çalışırken, I. Süleyman'ın dikkatini çekti ve daha sonra çeşnigir ve mirahorluk yaptı. 1555'te Damat Rüstem Paşa'nın sadrazam olmasından sonra saraydan uzaklaştırıldı; Filistin-Safed Sancakbeyi oldu.
1556'da, Manisa Valisi Şehzade Selim'in lalalığına tayin edildi. Bu görevi sırasında Şehzade Selim ile Şehzade Bayezid'in arasındaki rekabetin ortaya çıkmasına neden olduğu ve Bayezid'in isyanında önemli rol oynadığı düşünülür.[2] Daha önce Bayezid'in hizmetinde bulunmuş olan Lala Mustafa onu babasına Selim'i kötüleyen mektuplar yazmaya teşvik etmiş;[3] iki kardeşin arasının açılması üzerine ortamı yatıştırmak için Selim'i Konya'ya, Bayezid'i Amasya'ya atayan Kanuni; Lala Mustafa Paşa'yı Selim'in yanına göndermişti. Başlangıçta Kütahya'dan ayrılmak istemeyen Bayezid, Amasya'ya gitmek zorunda kalınca yolda asker topladı; kardeşi Selim'in topladığı ordu ile 1559'da Konya'da çarpıştı. Bu çarpışmada Lala Mustafa Paşa, Bayezid'a karşı savaştı. Bayezid yenilerek, Amasya'ya kaçmak zorunda kaldı.
Lala Mustafa Paşa 14 Eylül 1560'ta önce Pojega sancakbeyi, sonra da Van Beylerbeyi'ne getirildi.[4]
Yemen Seferi (1568)
[değiştir | kaynağı değiştir]Erzurum, Halep ve Şam beylerbeyliklerinde de bulunan Lala Mustafa Paşa, II. Selim devrinde 1567'de Yemen'de Zeydi imamlarından Topal Mutahhar'ın isyân çıkarması üzerine, vezir olarak oraya gönderildi. Mısır'da Yemen harekâtının hazırlıkları ile meşgulken, yerine Koca Sinan Paşa tayin edilip İstanbul'a çağrıldı ve altıncı vezir olarak Divân'a girdi.[5]
Kıbrıs'ın fethi (1570-1571)
[değiştir | kaynağı değiştir]1570 yılında Venedikliler'in elindeki Kıbrıs adasındaki Rum halktan gelen yardım talebi üzerine Kıbrıs'a sefere yapılması gündeme geldiğinde Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa’nın karşı çıkmasına rağmen Kıbrıs Seferini destekledi. Piyale Paşa komutasındaki donanma ile birlikte[6] komutasındaki yaya 60.000 kişiden oluşan Osmanlı Ordusunu, 2 Temmuz 1570'te Limasol'a çıkardı.[7] 15 Eylül 1570 tarihinde Lala Mustafa Paşa, tören ile Lefkoşa şehrine girdi.[8] 15 Eylül 1571’de adadan ayrıldı ve İstanbul'a döndü.
İran seferi (1578-1579)
[değiştir | kaynağı değiştir]
III. Murad devrinde, 1578 yılında Safevîlerle savaş başlayınca İran cephesi Seraskerliğine atandı. Mustafa Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu 5 Nisan 1578'de sefere çıktıktan sonra, Çıldır Muharebesi'nde Tokmak Han komutasındaki Safevî ordusunu bozguna uğratarak Tiflis'e girdi. Gürcistan ve Şirvan'ı aldı. Ardından, komutayı Özdemiroğlu Osman Paşa'ya bırakarak İstanbul'a döndü. İbrahim Peçevi, onun İran Seferi hakkında;[9]
İranlılar, ondan yedikleri dayağı hiçbir serdârdan yemediler!
demiştir.
Sadrazamlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]30 Eylül 1579’da Sokollu Mehmet Paşa'nın ölümüyle ikinci vezir, yeni Sadrazam Şemsi Ahmet Paşa'nın kısa süre sonra ölümü ile 28 Nisan 1580'de sadrazam oldu. 3 ay 9 gün sonra 7 Ağustos 1580'de İstanbul'da öldü.
Evlilikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk evliliğini Memlük Hükümdarı Kansu Gavri’nin oğlu Mehmed Beyin kızı Fatma Hatun ile yaptı. Bu evliliğinden olan oğlu Mehmed Paşa, babasının vefatından beş yıl önce Halep Beylerbeyi iken vefat etti.[4]
İkinci evliliğini Kanuni Sultan Süleyman Hanın oğlu, Şehzade Mehmed’in kızı Hümaşah Sultan ile yaptı. Bu evliliğinden de Sultanzade Abdülbaki Bey isimli bir oğlu oldu.[4]
Hayır eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Kıbrıs ve Kafkasya fetihlerindeki ganimet hissesi olmak üzere, elde ettiği serveti hayır işleriyle harcadı.
- Konya’da Şehzade Selim’in lalasıyken Ilgın’da cami, bedesten, kervansaraydan oluşan "Lala Mustafa Paşa Külliyesi"'ni;[10]
- Erzurum’da beylerbeyi iken 1562-63'te Lala Mustafa Camii, mektep ve hamamdan oluşan "Lala Mustafa Paşa Külliyesi"'ni;[10]
- Şam’da beylerbeyi iken 360 odalı Lala Paşa Hanı ve Hamamı, tekke;
- Suriye'nin Kuneytra şehrinde câmi ve imaret;
- Kıbrıs'ın fethinden sonra Lefkoşa’da açtığı Hz. Ömer Camii'ne vakıflar;
- İran Seferi sırasında Kars’ta,
- Tiflis’te camiler yaptırmıştır.
- Hicaz bölgesinde Mekke ve Medîne’de bâzı hizmetleri vardır.[4]
Paşanın kabri Eyüp Sultan Camii müştemilatında bulunmaktadır. Latin harfleriyle yazılan mezar taşında "Kıbrıs Fatihi" ifadesi yer almaktadır.
Resim galerisi
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Lala Mustafa Paşa'nın Eyüp'te bulunan türbesi ve mezar taşı -
Lala Mustafa Paşa'nın Eyüp Sultan Camii müştemilatında bulunan kabrinin yanına yerleştirilen tabela -
Lala Mustafa Paşa (sol) ve Kılıç Ali Paşa (sağ) -
Lala Mustafa Paşa'nın Tiflis'e girişi - Nusretname'den -
Lala Mustafa Paşa'nın Mevlana Celaleddin Rumi türbesini ziyareti - Nusretname'den
.jpg)
Popüler Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]2013 yılında Muhteşem Yüzyıl dizisinde Macit Koper canlandırmıştır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Lala Mustafa Paşa". www.kimkimdir.gen.tr. 29 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2010.
- ^ "Fahri Unan, Kanuni Devri Şehzade Mücadeleleri ve Bunun Osmanlı Siyasi ve Sosyal Tarihi Bakımından Önemi, Erişim tarihi:04.01.2012". 17 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2012.
- ^ "Sadık Ilgaz, Osmanlı'nın Lala Mustafa Paşa ile imtihanı, Semerkand Dergisi, Sayı 132, Aralık 2009". 25 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2012.
- ^ a b c d Eker, Aydın (1994). Yeni Rehber Ansiklopedisi. Türkiye Gazetesi. ss. C. 12 209. ISBN.
- ^ "Lala Mustafa Paşa". www.biyografi.info. 29 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2010.
- ^ Hacı Osman Yıldırım, Hasan Çağlar, Vahdettin Atik, a.g.e., s. 51.
- ^ Hürriyet ansiklopedik yıllığı. Hürriyet Yayıncılık. 1975. s. 198. ISBN.
- ^ Küçükdağ, Yavuz (2005). Türk tasavvuf araştırmaları. Kultur ve. s. 209. ISBN.
- ^ Ibrahim Peçevi Efendi (haz. Bekir Sıtkı Baykal) (1999), Peçevi Tarihi (2 Cilt), İstanbul:Kültür ve Turizm Bakanlığı) ISBN 975-17-1109-6
- ^ a b Çobanoğlu, Ahmet Vefa, "Lala Mustafa Paşa Külliyesi" (2003) Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:27 Sayfa:74-75 İstanbul:TDV Yayınları. Online:[1] 26 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "TDV1" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
Dış kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Danişmend, İsmail Hâmi (1971), Osmanlı Devlet Erkânı, İstanbul: Türkiye Yayınevi.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım, XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu (Altıncı Baskı 2011 ISBN 978-975-16-0010)
- Yalçınkaya, M. Alaaddin, "Mustafa Paşa (Lala)" (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlilar Ansiklopedisi, C.2 s.312-313, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Yayıncılık A.Ş. ISBN 975-08-0071-01.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Kütükoğlu, Bekir, "Lala Mustafa Paşa" (2003) Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:27 Sayfa:73-74, İstanbul:TDV Yayınları. Online:[2] 26 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Tektaş, Nazım. (2009), Sadrâzamlar - Osmanlı'da İkinci Adam Saltanatı. İstanbul:Çatı Kitapları. ISBN 9789758845000 (Google books: [3]7 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Şemsi Ahmed Paşa |
 Osmanlı Sadrazamı 28 Nisan 1580 - 7 Ağustos 1580 |
Sonra gelen: Koca Sinan Paşa |
